Linux wprowadzenie

“W roku 1991, Linus Benedict Torvalds, student z Finlandii, postanowił utworzyć darmową wersję Uniksa¹ dla pecetów. Wszystko zaczęło się jako hobby...(...)”² - tak rozpoczęła się historia Linuksa. Warto w tym miejscu przypomnieć, że zainspirowany przez edukacyjny system Minix³, Linus poczuł potrzebę posiadania wydajnego system operacyjnego, który według jego założeń, musiał działać na domowym komputerze klasy PC.
W 1994 roku, opublikował pierwszą wersję jądra 0.01, będącego sercem systemu operacyjnego. Stąd, nazwa “Linux” dotyczy przede wszystkim jądra systemu (ang. kernel).

Kernel, czyli rdzeń sytemu operacyjnego, odpowiada za funkcjonowanie podstawowych elementów systemu tj.: przełączanie zadań, planowanie przydziału procesora, komunikację z urządzeniami (karty graficzne, dyski twarde), zarządzania pamięcią fizyczną i wirtualną.

W rzeczywistości, kernel to plik o nazwie “vmlinuz”, który znajduje się w katalogu “/boot”, i który jest ładowany do pamięci podczas uruchamiania się systemu⁴. W przeciwieństwie do Windows'a, gdzie sterowniki do różnych urządzeń, doinstalowuje się każdorazowo, w Linuksie, to właśnie jądro odpowiada za pracę urządzeń zewnętrznych, mając wkompilowane w siebie ich sterowniki. Dostosowanie jądra do posiadanego sprzętu (czyli wyłączenie zbędnych sterowników, ewentualnie ich uzupełnienie) nazywamy jego “kompilacją”.

Torvalds, zapoczątkował także rozwój Wolnego Oprogramowania, które mimo, że istniało znacznie wcześniej, nabrało dużego rozpędu. Sam należy do zwolenników powstałego później ruchu Otwartego Oprogramowania. Zanim jednak zostanie wyjaśnione kolejne ważne pojęcie jakim jest “Wolne Oprogramowanie”, należy zapoznać się z definicją pojęcia “kod źródłowy” oraz zasadami licencjonowania (dot. użytkowania tego oprogramowania). Ich zrozumienie jest kluczowe do kontynuacji dalszych rozważań.

Kod źródłowy (ang. source code) to nazwa jednej z postaci programu komputerowego - takiej jaką tworzy ją programista w jednym z języków programowania. Ma on postać tekstu, którym są komendy i polecenia zrozumiałe dla komputera. Kompilator przekształca tekst zrozumiały dla człowieka, na formę rozumianą przez procesor.

Z kolei, licencja na jakiej kod jest dostępny, oznacza istnienie określonych warunków użytkowania źródeł. Najbardziej liberalne zasady pod tym względem zapewnia licencja “public domain”, następnie “licencja X11”, rodzina “licencji BSD”, “GNU LGPL”, i wreszcie “GNU GPL⁵”, która wymaga udostępniania kodu źródłowego całego programu, w którym użyto choćby fragmentu kodu aplikacji udostępnianej na tej właśnie licencji (http://www.gnu.org).

Wolne Oprogramowanie (ang. Free Software) oraz pokrewne pojęcie Otwarte Oprogramowanie (ang. Open Source – dosłownie Otwarte Źródła), to ruch programistów i użytkowników komputerów zaangażowanych w działania na rzecz swobodnego dostępu do oprogramowania przez ogół użytkowników.⁶

Nazwa “free software” pochodzi z lat 80-tych, gdy dostępny wcześniej wraz z otwartymi źródłami system Unix został skomercjalizowany przez firmę AT&T, co spowodowało odcięcie dostępu do kodu źródłowego. Przeciwstawił się temu Richard M. Stallman (Massachusetts Institute of Technology), który zapoczątkował ruch na rzecz tworzenia wolnego oprogramowania pod nazwą “GNU (GNU's Not UNIX)”. Stallman był także założycielem organizacji FSF (Free Software Foundation).

Zasadniczą cechą wolnego oprogramowania jest możliwość jego dalszego rozpowszechniania i modyfikacji oraz pełna dostępność jego kodu źródłowego. Open Source, natomiast to nazwa powstała w 1998 roku, wraz z rozpowszechnieniem przez Netscape Communications Corp. kodu źródłowego przeglądarki Mozilla, opartej na licencji, gwarantującej każdemu prawa do dowolnego użytku, modyfikacji i redystrybucji kodu.

Warto zaznaczyć, że pojęcie “open source” dotyczy przede wszystkim “wolności”, a nie “darmowości”. Wolność, o której mowa powinna oznaczać swobodny dostęp do kodu źródłowego danego programu. W ramach tego pojęcia uznaje się prawo użytkownika do uruchamiania, kopiowania, rozpowszechniania, i dokonywania zmian w programach open-source. Można powiedzieć, że dostępność “źródeł”⁷ jest warunkiem koniecznym Wolnego Oprogramowania.

Dla przykładu jądro Linuksa jest prawie w całości napisane w języku C. Dzięki dostępności kodów źródłowych, każdy może poprawić występujące błędy. Stąd, intensywny rozwój, jądro Linuksa zawdzięcza m.in. grupom dyskusyjnym, dzięki którym możliwa była współpraca wielu programistów, z różnych miejsc świata nad usuwaniem błędów i dalszym doskonaleniem kernela.

Dużą różnicą w stosunku do systemów Windows, jest mnogość odmian Linuksa zwanych “dystrybucjami”. Należy przy tym pamiętać, że dystrybycje różnią się między sobą np. zastosowanymi instalatorami (np. YAST, Anaconda), sposobem zarządzania pakietami, środowiskiem graficznym, ale także przeznaczeniem. Jedno co łączy dystrybucje to jądro systemu. Dystrybucja, w odniesieniu do systemu operacyjnego Linux, oznacza zestaw programów rozpowszechnianych łącznie z jądrem, stanowiąca po zainstalowaniu gotowy do użycia system.

Istnieje wiele dystrybucji, różniących się dołączonym oprogramowaniem, funkcjonalnością, a przede wszystkim przeznaczeniem (serwerowe, uniwersalne, desktopowe do użytku domowego lub dla biznesu, dla użytkowników nastawionych na automatyzację pracy czy też przeznaczone dla zaawansowanych użytkowników, charakteryzujące się koniecznością ręcznej konfiguracji. Najpopularniejsze obecnie dystrybucje to⁸ (poniższa kolejność nie ma tu żadnego znaczenia):

• RED HAT LINUX / FEDORA CORE
  Jedna na najstarszych dystrybucji (lipiec 1994), mająca opinię łatwej w instalacji, często wybierana na serwery sieciowe. Komercyjna wersja znana jest jako Red Hat Enterprise Linux. Darmowa wersja znana jako Fedora Core, stanowiąca często podstawę do tworzenia kolejnych dystrybucji (Mandrake, Trustix, Ark Linux, Aurox). Posiada dużo narzędzi do konfiguracji i administracji systemu (www.redhat.com, fedora.redhat.com).

• MANDRAKE LINUX (obecnie Mandriva)
  Charakteryzuje się prostotą obsługi oraz wieloma udogodnieniami obsługi. Dystrybucja posiada także wersję płatną, do której dołączono programy komercyjne. Popularna wśród początkujących użytkowników (http://www.mandriva.pl/).
  
  

• SUSE LINUX
  Stworzona przez niemieckiego producenta SUSE AG, skoncentrowana na solidności, łatwości konfigurowania i bezpiecznej eksploatacji. “SUSE jest najstarszą istniejącą komercyjną dystrybucją Linuksa. Pierwsza dystrybucja została przez SUSE wydana na początku roku 1993.”⁹.
  Płatne wersje zawierają dodatkowe oprogramowanie komercyjne. Wersje darmowe dostępne są do pobrania na serwerach ftp. W roku 2004, jej producenta wraz z samym systemem i logo, przejęła amerykańska firma Novell Inc. Duży nacisk położony został na wsparcie techniczne użytkowników (jednak dostępne tylko w wersji komercyjnej). Dzięki YAST, które jest narzędziem instalacji i konfiguracji systemu, dystrybucja zdobyła duże grono zwolenników. Cechuje ją łatwość obsługi oraz duża funkcjonalność, którą docenią nawet osoby mające wiele “nawyków” nabytych pod Windows. (www.suse.com).

   

• DEBIAN
  Prawdopodobnie największa dystrybucja, rozwijana przez niezależną grupę programistów z całego świata – niezwiązana z żadną firmą; cechuje się dużą stabilnością. Usuwanie znalezionych błędów w oprogramowaniu odbywa się bardzo szybko. Debian stanowi często podstawę do tworzenia nowych dystrybucji (Progeny, Xandros, Knoppix - dystrybucja typu Live CD, Ubuntu), (www.debian.org).
  
  

• AUROX LINUX¹⁰
  Polska dystrybucja Linuksa, oparta na Fedora Core. Główny nacisk położono na obsługę multimediów, prostotę instalacji, przyjazność dla użytkownika i przystosowanie do polskich warunków (http://www.aurox.org).
  
  

• SLACKWARE – prawdopodobnie najstarsza dystrybucja na świecie (1992), cechuje ją stosunkowo trudna konfiguracja, wymagająca od użytkownika sporego doświadczenia i wiedzy, kierowana głównie do administratorów serwerów (www.slackware.com), ceniona za stabilność i małe wymagania sprzętowe.

• PLD
  Polska dystrybucja, bazująca na Red Hat, cieszy się uznaniem wśród administratorów serwerów, kierowana do zaawansowanych użytkowników. (www.pld-linux.org).
  
  

• KNOPPIX
  Czyli bootowalny Linux. Oznacza system uruchamiany bezpośrednio z płyty CD, który nie wymaga instalacji na dysku twardym. Dzięki niemu, można zobaczyć “na żywo” jak wygląda Linux. (http://www.knoppix.org/).

Komercyjne dystrybucje, takie jak SUSE czy RedHat, przeznaczone są przede wszystkim dla biznesu. Pobierane opłaty nie dotyczą licencji na sam system, ale dołączonego komercyjnego oprogramowania, wsparcia technicznego oraz drukowanych podręczników użytkownika.

• uproszczenie instalacji i administracji systemem,
• ukierunkowanie na zastosowania biurkowe,
• powstawanie dystrybucji z oprogramowaniem dla konkretnej grupy docelowej,
• rozwój dystrybucji dla urządzeń przenośnych i sprzętu zastosowania domowego,
• wersje przeznaczone dla dużych przedsiębiorstw.

Mówiąc o środowisku graficznym, mówimy o wyglądzie interfejsu użytkownika. Interfejs graficzny w Linuksie czyli “okienkowa” obsługa systemu operacyjnego, zapewniona jest zazwyczaj, dzięki dwóm alternatywnym środowiskom graficznym: KDE (ang. K Desktop Environment) i GNOME (ang. GNU Network Object Model Environment). Można je określić jako nakładki na system, które upodabniają Linuksa do wyglądu Windows'a, dzięki czemu przesiadka z jednego systemu na drugi umożliwia komfortową pracę i jest prawie bezproblemowa, zwłaszcza w przypadku KDE. System okien Linuksa nosi nazwę “X Window”.

Jak poprawnie używać nazwy “Linux” w języku polskim? Otóż, jego odmiana, w innym przypadku niż mianownik, brzmi następująco: D: Linuksa, C: Linuksowi, B: Linuksa, N: Linuksem, Msc: Linuksie, W: Linuksie!. [źródło: znalezione w sieci, niestety nie pamiętam gdzie]

• aplikacje biurowe (OpenOffice, Abiword, Koffice),
• narzędzia internetowe tj: przeglądarki (Firefox, Opera, Mozilla),
• programy do obsługi poczty (Thunderbird, Kmail, Evolution),
• komunikatory (Gaim, Kadu, Skype),
• programy do obsługi multimediów (Mplayer. XMMS, Amarok),
• firewalle,
• automatyczne uaktualnienia,
• serwery WWW/FTP.

Koszty opłat licencyjnych ww. odpowiedników pod Windows, nie tylko przewyższają nawet opłatę związaną z zakupem komercyjnej wersji Linuksa (np. Suse, NLD, Mandriva), ale są nieporównywalnie wysokie. Najbardziej znane programy “open source” dostępne niemal w każdej dystrybucji Linuksa:

• Sendmail (serwer pocztowy),
• Bind (serwer DNS),
• Apache (serwer www),
• Samba (udostępnianie dysków i drukarek klientom Windows),
• GIMP (odpowiednik Photoshop'a).

Linuksa cechuje także możliwość uruchamiania na wielu platformach sprzętowych i urządzeniach (obecnie nawet na palmtopach i telefonach komórkowych¹²).

1. Zapora ogniowa (firewall), chroniąca sieć lokalną przed atakami z Internetu.
2. Serwer internetowy (WWW, poczty elektronicznej, grup dyskusyjnych, ftp).
3. Serwer plików i drukarek – przechowywanie i udostępnianie zasobów, udostępnianie drukarek, obsługa logowania i zarządzania użytkownikami.
4. Serwer baz danych (instytuty naukowe, biblioteki, uczelnie, laboratoria, banki).
5. Terminal – stacja robocza umożliwiająca zdalny dostęp do serwera, na którym uruchamiane są aplikacje i pliki.
6. System desktopowy – w pełni funkcjonalne narzędzie do pracy w biurze, jak i w domu.